- Zanieczyszczenia powietrza wywierają bardzo negatywny wpływ na nasze zdrowie i życie. Świadomość tego faktu jest jednak cały czas bardzo mała - podkreśla dr Małgorzata Pawlukiewicz, specjalista alergolog i pulmonolog z Podkarpackiego Centrum Chorób Płuc.
Polska jest najbardziej zanieczyszczonym krajem wśród wszystkich krajów Unii Europejskiej. Dane ze Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) z 2013 roku wskazują, że wśród 50 miejscowości najbardziej zanieczyszczonych w Europie aż 30 położonych jest w Polsce (stężenie pyłu PM2,5). Jeszcze gorsza sytuacja jest, jeżeli chodzi o stężenie benzopirenu. Według danych z 2015 roku jeszcze gorsza sytuacja jest, jeśli chodzi o stężenie benzopirenu - w wielu miejscowościach, niezależnie od tego czy znajdują się na północy, w centrum czy na południu, normy są przekroczone.
Dopuszczalne normy pyłów PM10 to 50 mikrogramów na metr sześcienny, a pyłów PM2,5 - 25 mikrogramów na metr sześcienny.
- W Polsce poziom informowania dla pyłów PM10 wynosi 200 mikrogramów, a poziom alarmowania - 300 mikrogramów. Z punktu widzenia zdrowia ludzi te poziomy informowania i alarmowania są zupełnie nieadekwatne - zauważa dr Małgorzata Pawlukiewicz.
Podobnie jest z dopuszczalną maksymalną ilością dni z przekroczeniem dobowego stężenia PM10. Normy WHO mówią o 3 dniach, normy unijne - dopuszczają 35 dni w roku. W wielu miastach Polski te normy są przekroczone (dominuje Kraków i województwo małopolskie).
Od czasu wielkiego smogu londyńskiego w 1952 roku, kiedy to po czterodniowym narażeniu tysiące ludzi zmarło głównie z powodu niewydolności oddechowej, udowodniono, że nawet krótkotrwałe narażenie na stężenia pyłów doprowadza do zgonu. Bardziej niebezpieczne jest długotrwałe narażenie na duże zanieczyszczenia powietrza, ale mniejsze niż te, które są obserwowane w Polsce. W ostatnich latach zanieczyszczenia powietrza przyczyniły się do ponad 40 tys. zgonów rocznie. Z powodu oddychania zanieczyszczonym powietrzem w Polsce oczekiwana długość życia ulega skróceniu nawet o rok.
W jaki sposób poszczególne składowe zanieczyszczeń powietrza dostają się do organizmu? Pyły PM10 trafiają do górnych dróg oddechowych, do gardła, krtani, tchawicy.
- Układ oddechowy wykształcił mechanizmy obronne, które pozwalają pozbyć się tych zanieczyszczeń (układ rzęskowy, śluz), ale nie zawsze się to udaje, zwłaszcza jeśli człowiek jest obciążony jakąś przewlekłą chorobą (astma czy POChP) albo narażeni jesteśmy na duże zanieczyszczenia powietrza - podkreśla specjalista alergolog i pulmonolog.
Bardziej niebezpieczne są cząstki mniejsze - o średnicy od 1 do 3 mikrometrów - te deponują się w pęcherzykach płucnych. Wchłaniamy również ultra drobne cząsteczki o średnicy poniżej 0,1 mikrometra - trafiają one do krwiobiegu, wywierając różne negatywne skutki zdrowotne w naszym organizmie. Źle działają na: układ nerwowy, powodują problemy z koncentracją, z pamięcią, mogą doprowadzić do udaru mózgu, do szybszego starzenia się układu nerwowego, powodować w górnych drogach oddechowych stany zapalne gardła czy krtani, a także stany zapalne oczu czy nosa, zawał mięśnia sercowego, nadciśnienie tętnicze, niewydolność krążenia (choroby układu krążenia są częstszą przyczyną zgonów w przypadku zanieczyszczenia powietrza niż choroby układu oddechowego), zaostrzenie astmy i chorób alergicznych, raka płuca, zaostrzenia POCHP, częste infekcje dróg oddechowych. Wpływ na układ oddechowy zaczyna się już w okresie płodowym.
Zanieczyszczenia powietrza mają znaczący wpływ na zaostrzenie chorób alergicznych oraz obturacyjnych. Dzieci są bardziej narażone na zanieczyszczenia powietrza, ponieważ mają mniej rozwinięty układ oddechowy (rozwija się do ok. 7-8. roku życia). Dzieci mają też mniej wykształconą odporność ogólną. Poza tym więcej przebywają na "świeżym" powietrzu. Udowodniono, że narażenie dzieci w pierwszym roku życia na wysoką ekspozycję zanieczyszczeń powietrza prowadzi do rozwoju alergii wziewnej w ciągu czterech lat i alergii pokarmowej w ciągu ośmiu lat.
Udowodniono związek między zwiększonymi stężeniami PM, NO2 i ozonu a nasileniem objawów astmy u osób z rozpoznaną chorobą, a także u osób bez rozpoznania.
- Astma to przewlekła choroba zapalna dróg oddechowych, u podłoża której leży nadreaktywność oskrzeli prowadząca do nawracających napadów duszności i kaszlu - tłumaczy specjalista. - Przyczyną tych napadów jest wydzielanie przez komórki układu oddechowego licznych mediatorów doprowadzających do rozlanego, zmiennego ograniczenia przepływu powietrza w drogach oddechowych, ustępującego samoistnie lub po zastosowaniu leczenia.
Drugą obturacyjną chorobą płuc jest POCHP.
- Charakteryzuje się niecałkowicie odwracalnym ograniczeniem przepływu powietrza przez drogi oddechowe, które wiąże się z przewlekłą odpowiedzią zapalną układu oddechowego na różne szkodliwe substancje - wyjaśnia dr Małgorzata Pawlukiewicz.
Szacuje się, że w 2020 roku POCHP będzie trzecią przyczyną zgonów na świecie i piątą przyczyną ograniczenia aktywności oraz niepełnosprawności. W Polsce na POCHP choruje ok. 2 mln osób, 80 % nie ma ustalonego rozpoznania.
Najważniejsze substancje szkodliwe występujące w powietrzu to:
- gazy: tlenek węgla, dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, ozon troposferyczny,
- pył zawieszony PM2,5 i PM10
- półlotne związki organiczne: wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA), dioksyny, benzen, aldehydy, a także metale ciężkie i przejściowe oraz ich związki.
Główne źródła pyłu zawieszonego, WWA i dioksyn (wg Krajowego Ośrodka Bilansowania i Zarządzania Emisjami) - spalanie poza przemysłem (np. ogrzewanie domów)
- Warto wiedzieć, że palenie drewnem w kominku wcale nie jest takie zdrowe, mimo że jest to paliwo odnawialne - podkreśla dr Małgorzata Pawlukiewicz. - transport.
Jeśli chodzi o transport - najbardziej niebezpieczne są spaliny z silników diesla. W Polsce przypada bardzo dużo samochodów na 1.000 mieszkańców. Często są to samochody stare, sprowadzane z zagranicy. Dosyć powszechny jest proceder wymontowywania filtrów cząstek stałych, ponieważ są one kosztowne w serwisowaniu. Jest to proceder nielegalny, ale niekaralny. W Niemczech kierowca przyłapany na tym, płaci 1.000 euro kary, a w Austrii - 3,5 tys. euro. - przemysł.
Od lat 80-tych XX wieku znaczenie przemysłu w zanieczyszczeniu powietrza spada.
Zanieczyszczenia powietrza związane z ruchem samochodowym powodują:
- spadek parametrów wentylacyjnych płuc,
- zaostrzenia astmy,
- rozwój astmy, alergicznego nieżytu nosa i egzemy,
- wywołują (indukują) zmiany w genach, przyczyniając się do wzrostu chorób alergicznych.
W Polsce jest 4 mln astmatyków. 75 % przypadków astmy na podłoże alergiczne. Szacuje się, że w 2025 roku 40 % mieszkańców Europy będzie cierpiało z powodu jakiejś choroby alergicznej. Światowa Organizacji Alergii szacuje, że w 2050 będzie 4 mld alergików na świecie.
Czynniki rozwoju POChP:
- palenie tytoniu - 80 %,
- narażenie zawodowe i zanieczyszczenia powietrza - 20 % (u niepalących - 33 %).
Długotrwałe narażenie na pyły zawieszone PM2,5, PM10 oraz dwutlenek azotu (NO2) może doprowadzić do wzrostu umieralności z powodu POCHP we wszystkich grupach wiekowych.
dr MAŁGORZATA PAWLUKIEWICZ
- Pamiętajmy - to my przecież tworzymy atmosferę. Dlatego trzeba edukować ludzi - żeby mądrze ogrzewali, dbali o okoliczną zieleń (produkuje tlen i pochłania część zanieczyszczeń), zmieniali nawyki transportowe, ograniczyli jazdę samochodem, przerzucili się na publiczne środki komunikacji i rower, dbali o stan techniczny samochodów. Nie bójmy się reagować na zachowania sąsiadów - paląc odpady, szkodzą również nam.
